Między domem i pracą (411)

Wtorek, 6 listopada 2012 · dodano: 23.11.2012 | Komentarze 6

Wilcza - Emilii Plater - Noakowskiego - Polna - Waryńskiego - Pole Mokotowskie - Żwirki i Wigury - Trojdena -- Banacha - Pole Mokotowskie - Batorego - Waryńskiego - Skolimowska - Chocimska - Klonowa - Bagatela - al. Ujazdowskie - al. Szucha - al. Armii Ludowej - Sempołowskiej - al Wyzwolenia - pl. Zbawiciela - Nowowiejska - pl. Politechniki - Lwowska - Piękna

Podobno dzisiaj było sporo wypadków z udziałem pieszych. Coś chyba było na rzeczy. Gdy przejeżdżałem z Emilii Plater w Noakowskiego, przez Koszykową dwa metry przed moim przednim kołem, na jezdnię, podczas czerwonego dla niej światła weszła kobieta. Obejrzała się i krzyknęła ze strachu. Na szczęście udało się mi zatrzymać. Gdy wracałem przez Pole Mokotowskie miałem z kolei szansę potrącić psa. Na drodze dla rowerów na Noakowskiego na klienta czekała taksówka. Zajął mniej więcej połowę drogi. Zagadany przepraszał, że stanął, ale nigdzie nie było wolnego miejsca. Zdaje się, że ta droga dla rowerów może nie jest zastawiana przez tych co chcą zaparkować na kilka godzin, ale tacy co "na chwilę" się pojawiają. Padał też drobny deszcz. Oczywiście najchętniej wówczas gdy jechałem.

A teraz spójrzmy na reklamy, na placu Konstytucji, który tym razem został z boku mojej trasy. Na początek te współczesne:

Biała plama po prawej stronie to tzw. "reklama wielkoformatowa" czyli wielka szmata zasłaniająca elewację hotelu, podświetlona halogenami. Reszta ujdzie w tłoku, choć do dawnych reklam z rur szklanych sporo im brakuje. Miło, że udało się odremontować i przywrócić do życia neon reklamujący kiedyś sklep sportowy przy placu Konstytucji. Sklepu już od kilku lat nie ma, ale neon jest.



Nie działa niestety, choć jest zachowana reklama kiosku z prasą. Co ciekawe kiosk funkcjonuje tam bez zmian.



W latach 60. i 70. na budynkach wokół placu Konstytucji znajdowało się sporo reklam. Zacznijmy od południowej strony placu. Hotel MDM nie był zasłonięty wielką płachtą. Na dachu reklamował się jak widać LOT i jego konkurent KLM. KLM miał zresztą na dole w miejscu gdzie obecnie znajduje się kawiarnia znanej sieci swoje biuro z wielkim modelem samolotu Boeinga 747 (potocznie nazywany Jumbo Jet) na wystawie. oraz czego już na zdjęciu nie widać zakłady Carla Zeissa z Jeny istniejące od 1846 roku, znane z produkcji soczewek, okularów, mikroskopów, czy obiektywów. Wszystkie trzy reklamy widać na zdjęciu w galerii Omni-Busa.



Po lewej widać reklamę zegarków radzieckich. Gdyby spojrzeć dalej w lewo poza kadr to na budynku przy placu Konstytucji 3 znajdowały się trzy wielkie reklamy przy narożniku od strony wlotu Koszykowej - wielki napis VEM - producenta z branży elektrotechnicznej w NRD (widoczny był nawet z Saskiej Kępy), elektroniczne maszyny cyfrowe oraz PKS trans-Europa-transport. Tu znów odsyłam do galerii Omni-Busa.
Na rogu Pięknej i Marszałkowskiej były trzy reklamy.



Na górze jak widać na zdjęciu znajdowała się reklama Fotonu. Obecnie już nie istniejącej polskiej firmy produkującej między innymi klisze rentgenowskie i filmy fotograficzne. Firma miała tradycje sięgające lat 80. XIX wieku jako "Foton" będący własnością Piotra Lebiedzińskiego, oraz firmy "J. Franaszek S.A.".
Na dole, na narożniku świecił się kaktus będący reklamą kwiaciarni, oraz za bramą pokazany już wcześniej neon "Prasa" przy Kiosku "Ruchu" - na zdjęciu po lewej stronie przy brzegu zdjęcia. Była też zamontowana świecąca reklama kina "Polonia"
Po nieparzystej stronie Marszałkowskiej na bloku Marszałkowska 55/73 znajdowały się dwa duże żółte smoki reklamujące restaurację "Szanghai" bliżej placu Konstytucji okiem mrugała krowa reklamująca do dzisiaj działający bar mleczny.



W późniejszym czasie na budynku narożnym przy Marszałkowskiej 53 pojawiła się duża reklama win bułgarskich. Dalej na zdjęciu widać na placu Konstytucji 5, opisaną już i istniejącą do dzisiaj reklamę sklepu sportowego. Na tym budynku zamontowane były jeszcze dwie reklamy: Telimeny i Czystej Żywej Wełny.
W latach 70. reklamy funkcjonowały bez problemów. Psuć się zaczęło gdzieś od połowy lat 80. Później stopniowo i niezauważalnie znikały kolejne z nich, tak, że na początku lat 90. nie został po nich niemal żaden ślad.

Zdjęcia historyczne z lat 60. i 70. - fragmenty zdjęć pocztówkowych wydanych przez Biuro Wydawnicze "Ruch". fot. P. Krassowski i H. Pawlak

Dziwna Warszawa w Miedzeszynie

Niedziela, 4 listopada 2012 · dodano: 19.11.2012 | Komentarze 9

Marszałkowska - pl. Konstytucji - Waryńskiego - Nowowiejska - al. Wyzwolenia - pl Na Rozdrożu - Aleje Ujazdowskie - Belwederska - Sobieskiego - Beethovena - Witosa - Becka - Most Siekierkowski - Wał Miedzeszyński - Cyklamenów - Heliotropów -- Zawilców - Heliotropów - Cyklamenów - Wał Miedzeszyński - Most Siekierkowski - Becka - Czerniakowska - Bernardyńska - Gołkowska - św. Bonifacego - Konstancińska - Limanowskiego - Sobieskiego - al. Wilanowska - Dolina Służewiecka - Fosa - Nowoursynowska - Ciszewskiego - al. KEN - Dolina Służewiecka - Puławska - Bacha - Batuty - al. KEN - al. Wilanowska - Bukowiecka - Puławska - Naruszewicza - Krasickiego - Kazimierzowska - Narbutta - Wiśniowa - Batorego - Boya - Bagatela - Al. Ujazdowskie - al. Szucha - al. Armii Ludowej - Sempołowskiej - al. Wyzwolenia - Nowowiejska - pl. Politechniki - Lwowska - Piękna - Marszałkowska

Na jednym z podwórek przy ulicy Zawilców stoi sobie takie nadwozie pochodzące zapewne z Warszawy 223:

Zdjęcie jest wykonane prawidłowo, nic nie zmieniałem w proporcjach wymiarów za pomocą odpowiedniego programu. Te nadwozie bowiem tak właśnie wygląda! Ktoś je zwęził oraz skrócił wnętrze, aby z boku do wsiadania służyły jedne drzwi. Najwyraźniej miał to chyba być jednoosobowy pojazd. Nie wiem niestety w jakim celu wykonano taką przebudowę. Niemniej wygląda ciekawie.
Może to pomysł na nadwozie do roweru poziomego?
A później już na Ursynowie w alei KEN nabiłem się na płot.

Niespodzianka w alei KEN. © oelka

Stał nad wejściem do stacji metra Ursynów. Zdaje się, że budowana jest tam winda. Co nie zmienia faktu, że płot był słabo widoczny, brakowało też informacji o braku przejezdności drogi dla rowerów. Nie wyznaczono objazdu, szczególnie w stronę Mokotowa, bo w tym kierunku nie da się budowy ominąć po jezdni. Typowe grzechy podczas organizacji robót i zamykania w związku z tym drogi dla rowerów.
Tablica "Do przejścia dla pieszych" odsyła na... schody.

Kopińska, czyli droga do Dworca Zachodniego

Wtorek, 30 października 2012 · dodano: 19.11.2012 | Komentarze 2

---

Droga do dworca Zachodniego (1) © oelka

Droga do Dworca Zachodniego (2) © oelka

Marszałkowskie ślady neogotyku

Piątek, 26 października 2012 · dodano: 17.11.2012 | Komentarze 2

---

Dawny negotyk na rogu Wilczej i Marszałkowskiej © oelka

Między domem i pracą (410)

Wtorek, 23 października 2012 · dodano: 16.11.2012 | Komentarze 5

Marszałkowska - pl. Konstytucji - Waryńskiego - Nowowiejska - Polna - Waryńskiego - Pole Mokotowskie - al. Niepodległości - Pole Mokotowskie - Żwirki i Wigury - Trojdena -- Trojdena - Cmentarz Żołnierzy Radzieckich - Kulskiego - Wołoska - Wiktorska - Kraushara - Dąbrowskiego - Łowicka - Różyckiego - Łyżwiarska - Madalińskiego - Lewicka - Różana - Kazimierzowska - Wiktorska - Drużynowa - Racławicka - Bałuckiego - Olkuska - Puławska - Bukowińska - Czerniowiecka - Cieszyńska - Bukowińska - al. Wilanowska - Wernyhory - Niedźwiedzia - Wróbla - Dominikańska - Nowoursynowska - Fosa - Dolina Służewiecka - al. Wilanowska - Sobieskiego - Belwederska - al. Ujazdowskie - al. Szucha - al. Armii Ludowej - Marszałkowska - Sempołowskiej - al Wyzwolenia - pl. Zbawiciela - Nowowiejska - pl. Politechniki - Lwowska - Piękna

Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa (WSM) jest kojarzona głównie z Żoliborzem, który faktycznie jest jej matecznikiem. Jednak osiedla WSM powstawały również w innych miejscach w Warszawie. Już przed wojną WSM zbudował niewielkie osiedle na Rakowcu według projektu małżeństwa Syrkusów - czołowych polskich modernistów. Pokazane u mnie w czerwcu.
Jednym z nich jest też osiedle Mokotów zlokalizowane pomiędzy ulicami al. Niepodległości, Racławicką, Wołoską i Madalińskiego.
Osiedle powstało w latach 1948-50, według projektu Zasława Malickiego, Stefana Tworkowskiego i S. Soroki. Jest to więc jeszcze okres przed erą socrealizmu. W związku z czym osiedle WSM Mokotów stylowo nawiązuje do przedwojennego modernizmu. Chociaż podobieństw do osiedla WSM Mokotów można się również dopatrzeć w późniejszych blokach stojących na różnych osiedlach z lat 60., gdy już wycofano się całkowicie z socrealizmu. Wspomniałem wcześniej o Rakowcu. To może jeszcze dodam, że związany z WSM Zasław Malicki blisko dwadzieścia lat później zaprojektował kolejną cześć osiedla na Rakowcu. A tymczasem popatrzmy na Mokotów.

Blok przy Dąbrowskiego 82B jest przykładem budynków "klatkowych" (gdzie wejście do mieszkań jest z klatki schodowej) posiada też charakterystyczny dla nich gzyms.
Z kolei bliżej Madalińskiego można napotkać bloki mogące się kojarzyć z budującym się w tym czasie Muranowem (o czym było w sierpniu) czyli galeriowce. Tu do mieszkania wchodzi się z balkonu pełniącego rolę korytarza.
Dwa takie bloki można zobaczyć przy początkowym odcinku Kieleckiej. Widok od strony galerii:

Osiedle WSM Mokotów (2) © oelka

I widok od frontu:

Osiedle WSM Mokotów (3) © oelka

Niestety niektóre z bloków zginęły już pod styropianem, tracąc przy okazji swoje charakterystyczne gzymsy.
Między blokami w pobliżu Wiktorskiej można znaleźć też przedwojenny rodzynek zaadresowany do Wołoskiej 110.

Przedwojennny rodzynek przy Wołoskiej © oelka

Dom jest schowany pomiędzy blokami osiedla WSM i nie można go zobaczyć z Wołoskiej.
Kwestia adresów na tym osiedlu to bardzo ciekawy temat. Osiedle mimo dość sporej ilości bloków posiada tylko kilka numerów. Na przykład pokazywany już adres Dąbrowskiego 82 posiada budynki oznaczone literami od A do G. Blok Dąbrowskiego 82E stoi już bardzo blisko Madalińskiego, a budynek o numerze 82G przy Dąbrowskiego tuż obok 82A...
Połapać się w tym potrafią tylko mieszkańcy i listonosze z dużym stażem. Jednak taka sytuacja trwa od ponad 60 lat i gdy pojawił się pomysł zmiany skomplikowanej numeracji bloków został bardzo ostro oprotestowany przez mieszkańców.

Szczęściarz Antoni czyli Encyklopedyczną na Młociny

Niedziela, 21 października 2012 · dodano: 11.11.2012 | Komentarze 9

---

Szczęściarz Antoni, czyli domki przy Encyklopedycznej © oelka

Bielany I po raz kolejny © oelka

Kościół na Młocinach. © oelka

Miasto-ogród Młociny (2) © oelka

Miasto-ogród Młociny (3) © oelka

Miasto-ogród Młociny (4) © oelka

Garbata droga dla rowerów © oelka

Przystanek Stare Świdry © oelka

Tarchomin przy Myśliborskiej © oelka

Mgła nad Wisłą © oelka

Nowa ulica w Wawrze

Sobota, 20 października 2012 · dodano: 10.11.2012 | Komentarze 3

Marszałkowska - pl. Konstytucji - Waryńskiego - Nowowiejska - al. Wyzwolenia - pl Na Rozdrożu - Aleje Ujazdowskie - Belwederska - Sobieskiego - Beethovena - Witosa - Becka - Most Siekierkowski - Wał Miedzeszyński - Chodzieska - Trakt Lubelski - Borków - Południowa - Wojtyszki - Zasadowa - Przewodowa - Strzygłowska - Wał Miedzeszyński - Zawilców -- Heliotropów - Cyklamenów - Wał Miedzeszyński - Most Siekierkowski - Becka - Witosa - Idzikowskiego - Sobieskiego - al. Wilanowska - Fosa - Nowoursynowska - Wałbrzyska - Wróbla - Niedźwiedzia - al. KEN - al. Wilanowska - Bukowińska - Domaniewska - Puławska - Naruszewicza - Krasickiego - Kazimierzowska - Narbutta - Wiśniowa - Batorego - Boya - Bagatela - Al. Ujazdowskie - al. Szucha - al. Armii Ludowej - Marszałkowska - Nowowiejska - pl. Politechniki - Lwowska - Piękna

Nieraz jeździłem sobie drogą równoległą do ulicy Borowieckiej pomiędzy Traktem Lubelskim i Zasadową. Od kilku lat droga stopniowo zamienia się w ulicę. Co ciekawa sama nie mając nazwy posiadała już nazwane ślepo kończące się przecznice. Teraz i ona otrzymała patrona - Wiesława Wojtyszkę.

O nowym patronie dowiedziałem się przypadkowo, gdy natrafiłem na słupek z nazwami ulic MSI. Tymczasem nazwę nadano na postawie uchwały nr 71/XIII/2011 z 8 listopada 2011.
Poniżej jeszcze widok na nową ulicę w kierunku zachodnim w stronę Traktu Lubelskiego.

Nowa ulica w Wawrze (2) © oelka

Na koniec jeszcze najciekawsze pytanie kim był patron ulicy?
Z dostępnych informacji wynika, że Wacław Wojtyszko urodził się w 1903 roku. Do rozpoczęcia się I wojny światowej przebywał wraz z rodziną na zesłaniu w Smoleńsku. Po powrocie do Polski ukończył seminarium nauczycielskie w 1924 i rozpoczął pracę w Borkowie, będącym obecnie częścią Wawra, położonym niedaleko od ulicy, której obecnie patronuje. W domu Tekli i Antoniego Kubajków przy ulicy Borków 40 uruchomił izbę lekcyjną. Po wybudowaniu nowej szkoły w Zerzniu w 1936 roku (obecnie Szkoła Podstawowa nr 109 im. Batalionów Chłopskich przy ulicy Przygodna 2) przeniósł się tam wraz ze swoimi uczniami. W czasie wojny działał w podziemiu pod pseudonimem "Wroński". Najpierw w ZWZ a następnie w AK, w rejonie 4 - Otwock. Zajmował się werbunkiem nowych członków podziemia. Został aresztowany 7 grudnia 1944 roku, czyli już po zajęciu tego terenu przez Armię Czerwoną. Po dwóch miesiącach odzyskał wolność. Wstąpił do WiN-u. Został zdekonspirowany, uwięziony i torturowany przez UB. Za próbę obalenia nowych władz Polski Ludowej został skazany na pięć lat więzienia. Wyszedł po roku, ze względu na zły stan zdrowia. Zmarł wiosną 1949 roku w Zerzeniu. Pochowany został na miejscowym cmentarzu przy ulicy Cylichowskiej.

Być może nazwisko Wojtyszki może się niektórym kojarzyć z Maciejem Wojtyszką - reżyserem. I słusznie bo znany reżyser jest właśnie synem Wacława Wojtyszki.
A Macieja Wojtyszkę można kojarzyć z takimi bohaterami jak Bromba czy Fikander bohaterowie książek takich jak Bromba i inni czy Tajemnica szyfru Marabuta.

Protestanci na Łużycu

Niedziela, 14 października 2012 · dodano: 09.11.2012 | Komentarze 2

Marszałkowska - pl. Konstytucji - Waryńskiego - Nowowiejska - al. Wyzwolenia - pl Na Rozdrożu - Aleje Ujazdowskie - Belwederska - Sobieskiego - Beethovena - Witosa - Becka - Most Siekierkowski - Wał Miedzeszyński - Cyklamenów - Heliotropów -- Heliotropów - Cyklamenów - Wał Miedzeszyński - Most Siekierkowski - Wał Zawadowski - Włoki - Prętowa - Sagi - [Kępa Okrzewska] - [Okrzeszyn] - [Warszawa] - Wiechy - Rosochata - Przekorna - Drewny - Przyczółkowa - al. Wilanowska - Sobieskiego - Belwederska - Al. Ujazdowskie - al. Szucha - al. Armii Ludowej - Marszałkowska - Nowowiejska - pl. Politechniki - Lwowska - Piękna

O Łużycu czyli terenach dolnego tarasu Wisły w górę rzeki na południe od centrum Warszawy pisałem ostatnio w marcu. A wcześniej między innymi w sierpniu ubiegłego roku, gdy chciałem zobaczyć wolski wiatrak stojący od wielu lat w Lninie. Na Łużycu byłem także wcześniej w marcu.
Połowa października to okres kiedy powoli zbliża się okres wizyt na cmentarzach. Przy okazji też zajrzałem na jeden z cmentarzy, jednak taki, gdzie brak jest pochówków a i potomków ludzi, których kiedyś tam pochowano.
Zawitałem do Kępy Okrzewskiej dość późno bo w porze zachodu słońca.

Kępa Okrzewska jako miejscowość powstała w 1807 roku. Początkowo nazywała się Kepą Olenderską, bo bardzo często ludzi przybywających z zachodu, protestantów, mówiących najczęściej po niemiecku uważano za przybyszów z Holandii. Tymczasem zamieszkali tu protestanccy osadnicy pochodzący z Westfalii, Nadrenii i Szwabii.
Już rok później posiadali szkołę, dom modlitwy i cmentarz.
Ostatni potomkowie tych osadników wyemigrowali z Polski po drugiej wojnie światowej. Pozostał tylko cmentarz.

725 czyli Kępa Okrzewska © oelka

Do Kępy Okrzewskiej autobusy linii 806 dotarły pierwszy raz 1 marca 2003 roku. Dojeżdżała ona z dawnego Dworca Południowego, czyli pętli przy stacji metra Wilanowska. Od września 2003 roku linia z okresowej zmieniła charakter na stałą i otrzymała numer 725.
Pętla w Kępie Okrzewskiej jest zlokalizowana tuż przy cmentarzu osadników protestanckich. Cmentarz po wyprowadzce potomków dawnych osadników popadł w ruinę. Kilka lat temu został uporządkowany.

Kępa Okrzewska - cmentarz (1) © oelka

Obecnie teren cmentarza jest wygrodzony, widać skoszoną trawę. Za drzewami stoi pamiątkowy krzyż postawiony z inicjatywy parafian z kościoła w Powsinie.

Kępa Okrzewska - cmentarz (2) © oelka

Takich cmentarzy w okolicach Warszawy jest kilka. Trzy z nich znajdują się na terenie Białołęki. Protestanccy osadnicy zamieszkiwali też okolice Secymina położonego na lewym brzegu Wisły, poniżej ujścia Narwi.

Romantyczny fiołkowy Miedzeszyn

Sobota, 13 października 2012 · dodano: 09.11.2012 | Komentarze 2

Wilcza - Emilii Plater - Noakowskiego - Nowowiejska - al. Wyzwolenia - pl Na Rozdrożu - Aleje Ujazdowskie - Belwederska - Sobieskiego - Beethovena - Witosa - Becka - Most Siekierkowski - Wał Miedzeszyński - Romantyczna - Wał Miedzeszyński - Fiołków - Pierwiosnków - Odrębna - Wał Miedzeszyński - Zawilców -- Heliotropów - Cyklamenów - Wał Miedzeszyński - Most Siekierkowski - Becka - Witosa - Beethovena - Sobieskiego - Belwederska - Al. Ujazdowskie - al. Szucha - al. Armii Ludowej - Marszałkowska - Nowowiejska - Noakowskiego - Koszykowa - Piękna

Ulica Fiołków.
Na początek na planie z 1993 roku:



W terenie wygląda sobie w ten sposób. Wydawałoby się, że to leśna droga.

O jej istnieniu wiedziałem, natomiast w terenie jakoś mi umykała w dość gęstym zagajniku. Po przebudowie Wału Miedzeszyńskiego została podobnie jak prezentowana w sierpniu ulica Wędkarska odcięta od Wału Miedzeszyńskiego. Wydawało się mi, że Fiołków jest polną drogą, tymczasem okazało się, że jest to droga brukowana kamieniem polnym, doskonale ukrytym w trawie i pod warstwą liści.
Wobec tego pytanie kiedy tą położoną przynajmniej obecnie w odludnym miejscu ulicę wybrukowano?
Sprawa jest ciekawa, bo na przedwojennej mapie WIG-u nie ma śladu ulicy Fiołków. Jest tylko widoczna obecna ulica Śnieguliczki.



Na powojennym planie z 1958 roku przy całej jego niedokładności jest już widoczna cała obecna sieć uliczna w widłach Wału Miedzeszyńskiego i Traktu Lubelskiego.



Jednak tylko ulica Odrębna ma podaną nazwę. Fiołków bez nazwy ale już jest. Co ciekawe najstarsza z nich czyli Śnieguliczki do niedawna była polną drogą bez żadnej nawierzchni. Odrębna od wielu lat jest wyasfaltowana, ale to zapewne ze względu na dojazd do ośrodka konferencyjnego. A ulica Fiołków leżąca na tyłach tego ośrodka pochodzącego być może z lat 60. lub 70. jest wybrukowana choć początkowo była zapewne drogą dzielącą łąkę, lub pola. Ciekawa zagadka.

Między domem i pracą (409)

Wtorek, 9 października 2012 · dodano: 09.11.2012 | Komentarze 2

Marszałkowska - pl. Konstytucji - Waryńskiego - Nowowiejska - Polna - Waryńskiego - Pole Mokotowskie - al. Niepodległości - Pole Mokotowskie - Żwirki i Wigury - Trojdena -- Pawińskiego - Dickensa - Białobrzeska - Barska - pl. Narutowicza - Filtrowa - Krzywickiego - Nowowiejska - Noakowskiego - Koszykowa - Piękna

Dzisiaj nie będzie ani słowa o Warszawie, będzie o rowerach.
Kiedyś już prezentowałem tu rower z tektury, tym razem będzie rower poziomy, który bardzo się mi spodobał za pomysł konstrukcji.


źródło: mohsen saleh

Całość tej konstrukcji jest dokładnie opisana jako RWS recumbent bicycle. Podoba się mi, ponieważ w przeciwieństwie do większości rowerów poziomych nie ma tu gigantycznie długiego łańcucha ciągnącego się wzdłuż całego roweru od korb na samym przodzie do tylnego koła. Przeniesienie napędu zapewnia przekładnia planetarna. Trudno mi wypowiadać się o jego właściwościach jezdnych, gdy napęd znajduje się z przodu, a skrętne jest tylne koło.
W sumie podoba się mi za minimalizm konstrukcji. Jak na razie nie grozi mi posiadanie czegoś takiego. Takiego roweru kupić się nie da, a na projekt i budowę samodzielną jak na razie nie mam czasu.
Można też zobaczyć podobną konstrukcje trójkołowej poziomki, z przekładnią planetarną w przedniej osi, tego samego autora.